Grafik tasarımda tipografi

Tipografi; harf, sözcük ve satırlarla ve boşluklama için gereksinen diğer öğelerle belirlenmiş bir sayfa üzerinde yapılan görsel ve işlevsel düzenlemelerdir.

Tİpografik karakterler genellikle, optik olarak hayali bir yatay çizgi üzerine dizilirler. Küçük harflerin gövde yüksekliklerini belirleyen yatay çizgi ile satır çizgisi arasındaki uzaklık "X yüksekliği" olarak adlandırılır.

Gutenberg'in "Haraketli hurufat" sisteminden bugüne tipografık verilerin üretiminde ve kullanımında önemli teknolojik gelişmeler ortaya çıkmıştır. Bugün ise tamamen bilgisayar ortamına uygun bir tipografi oluşumundan söz edebiliriz.

Teknolojiler değişebilir, gelişebilir. Ancak üretim ortamları ne kadar değişirse değişsin, harfin yaratıcı ve doğru kullanım il­kelerini gözeterek oluşturulmuş iyi tipografi değişmez.

Bu bölümde kısaca tipografik unsurlara ve bunların etkili kullanımına yönelik temel ilkelere değinilecektir.

Harf, tipografik düzenlemenin en temel öğesidir ve alfabenin her bir harfini belirtir, bir alfabe içerisindeki öznel harflerin, sayıların ve noktalama işaretlerinin her biri ise karakter ola­rak adlandırılır. Büyük harfler majiskül veya kapital, küçük harfler miniskül olarak bilinir.

Yazı karakteri takımı (font, yazı tipi), bir harf biçiminin bütün alfabesidir. Diğer bir deyişle, aynı dizide, aynı ölçüde ve hizadan sayılan, noktalama işaretlerini de içeren, bütün par­çalarıyla öznel harflerin uygun bir toplamasıdır.

Yazı fontlarının karakter çeşitleri, sayıları font tasarımına ve üretim ihtiyaçlarına göre değişebilir. Benimsenmiş fontlar genellikle bir bütün alfabenin büyük ve küçük harf karakterle­rine, l'den 0'a kadar sayılara ve bütün noktalama işaretleri­ne mutlaka sahiptir.

Bunun yanısıra bazıları yabancı aksan işaretlerine, çizgilere vb. sahip olabilir.


Yazı Ailesi

Bir yazı karakterinin değişik et kalınlıklarında ve daraltılmış, genişletilmiş, eğimli, kon turlu, gölgeli çeşitlemelerinin birarada oluşturduğu gruba yazı ailesi denir.

Bir yazı ailesi içinde yer alan tipografik çeşitlemeleri adlandırmada kullanılan standart bir terminoloji yoktur. Değişik yazı karakterleri ile birlikte kullanılan pekçok terim aslında aynı anlamı içerir:

Yarım siyah ( Regular=normal=roman=book)
Beyaz (Light=llghtline=slim=hairline)
Siyah (Bokl=bIack=massive=elephant=heavy=thick=fatface)
Daraltılmış (Condensed=narrow=contracted=compressed) Genişletilmiş (Expanded=Extended=Wide=Streched)

Yazı Tipleri

Yazı tipiyle ilgili iki konuda hassas olmak gerekir:

Okunurluk ve açıklık
Okunurluk, yazının ne kadar kolay okunduğu ile ilgilidir. Se­çilen yazı tipi, metni hızlı ve kolay okutmalıdır. Özellikle uzun soluklu metinler açısından önemli bir faktördür,

Açıklık, ayrı ayrı harflerin ne kadar kolay belli olduğunu ifa­de eder. Başlıklar ve ana başlıklar açısından önemlidir.

Tasarlanmış binlerce yazı tipi olmakla birlikte, bunları dört ana grupta toplayabiliriz: Serif, sans şerif, script, decoratif

Serif yazı tiplerinde, her harfin bitiş noktalarında küçük ya­tay çizgiler vardır. Bu çizgiler her harfin şeklini ayrı tutar ve harfler arası geçişi kolaylaştırır. Dikey çizgileri yatay çizgile­rinden daha kalındır. İnce ya da kalın, eşit kalınlıkta, incelen şekilde veya yuvarlak olabilirler. Bu yazı tipleri uzun metinle­rin yer alacağı tasarımlarda, genel metinler için sıkça tercih edilirler. Okunurluğu en iyi yazı tipleri, şerif yazı tipleridir.

Sans serif yazı tipleri daha basittir. Şerif yazı tiplerindeki bi­tiş çizgileri yoktur. Genellikle eşit ağırlıklı çizgilerden oluşur­lar. Başlıklarda tercih edilirler. Açıklığı en iyi olan sans şerif karakterler, uzaktan iyi seçilirler. Arial, Helvetica, Univers... sans şerif yazı tipinin tipik örnekleridir.

Script yazı tipleri, elyazısına benzerler. Resmiyetten uzak, sa­mimi bir hava yaratırlar. Dizgide bazı harfler birleşirken, bazılan birbirlerine dokunmazlar. Davetiye gibi az yazı gerekti­ren samimi yazışmalarda kullanılırlar.

Dekoratif yazı tipleri, özel imajlar için tasarlanmışlardır. Ge­nelde metinlerde değil, başlıklarda, afiş vb. sanatsal çalışma­larda tercih edilirler.


Yazı Stili

Bir yazı tipinde farklı yerlere vurgu yapmak için kullanılan değişikliklerdir. Normal, kalın, italik, koyu, kalın italik, altı çizili, gölgeli vb. yazı stilleri vardır.

Kalın Yazı Tipinin fazla kullanımı harf başına düşen boşluğu azaltacağından okuyucunun gözlerini yorabilir. Kalın yazıtipi anabaşlıklarda, başlıklarda, alt başlıklarda kullanılmalıdır.

İtalik yazıtipi, elyazısına benzetilmek için tekrar tasarlanıp eğilmiştir. İnceliği ve açısı yüzünden okunaklığı azdır.

Eğik yazıtipi, normal yazının bilgisayar tarafından hafif eğil­miş türüdür. İtalik olana göre daha iyi okunur.

Kalın İtalik Yazıtipleri, eğik karakterleri ve kalın çizgileriyle zor okunur olmasına rağmen, pek çok insan tarafından ter­cih edilmektedir. Bu stil daha çok alt başlıklarda tercih edil­melidir.


Yazının Ağırlığı

Çoğu yazı tipi normal ve kalından daha çok alternatif sunar­lar. Mesela sans serif yazıların büyük bir kısmını hafif ve ağır yazı seçeneklerini içerirler. Bunlar genel metin yazısında kul­lanılmaya elverişli olmamakla birlikle; başlıkları renklendirir, hareket katarlar. Light, regular, bold, black, ultra black gibi seçenekler mevcuttur.

Yazı Kalınlığı

Yoğunlaştırılmış yazı karakterleri çok yer harcamadan baş­lıkların etkisini arttırmaya yarar. Yoğunlaştırılmış; sıkıştırıl­mış ya da bozulmuş demek değildir. Bunlar daha çok etki için yeniden tasarlanmışlardır. Her karakterin içindeki boş­luğun artması için x-yükseklikleri arttırılmıştır. Bu da yazıya açıklık sağlar.

Harf, Satır ve Paragraf Arası Boşlukları

Deneyimli ve deneyimsiz ya da özenli veya özensiz tasarımcılar arasındaki en önemli fark, harf, satır ve paragraf arası boşluklarına verdikleri önemden belli olur.

Harf arası boşlukları hem okunurluğu hem de açıklığı etki­ler. Hem metinde, hem de başlıklarda harf arası boşluklarını ayarlayarak büyük farklılıklar yaratılabilir.

Harf, satır ve paragfraf arası boşlukları hesaplarken iki kavramı unutmamak gerekir:
İzleme ve ayarlama...

İzleme, bütün dokümandaki harf arası boşluklarının aynı ol­ması demektir.
Ayarlama ise. belirli çift karakterler arasındaki boşlukları da­ha yüksek oranda ayarlamayı gerektirir.


Tipografi Dili

Yazıtipi : Serif yazı tipleri, sans serif yazıtiplerinden daha mu­hafazakar hava verir.

Yazı Punto: Aynı metinde farklı yazı büyüklükleri kullan­mak, standart kullanıma göre daha yenilikçi bir hava verir.

X-yüksekliği: Az x-yüksekliğinde dizilmiş metinler, çok x-yüksekliğinde dizilmiş olanlara göre daha muhafazakar bir hava verir.

Ayarlama: Sola bloklu yazının, blokludan daha az resmi gö­rünüm verdiği kabul edilir.

Denge: Asimetrik dengelenmiş sayfaların, simetrik dengeli olanlara göre daha az resmi olduğu görülür.

Renk kullanımı : Kırmızı/yeşil renkler, mavi/mor renklerden daha genç bir hava verirler.

Dizgi Yaparken Okunurluğa Dikkat

1- Uzun metinlerde serfili yazılar daha rahat okunur. Serifliler, tipografinin yatay hareketini destekleyerek, harflerin ayırıcı özelliklerini daha çok vurgulamaktadır.

2- Yanyana getirilen harfler, sözcükler halinde algılanır. Kü­çük harflerle dizilen sözcüklerde değişken yapı okumayı ko­laylaştırır. Sözcüklerin tamamı majiskül (büyük) harflerle di­zildiğinde, eşit yüksekliklerdeki harfler durağan bir hat oluş­turduğundan; okuma güçleşir, algılama süresini uzatır.

3- Harf arası boşlukları okunakhğı etkiler. Metnin tamamı içinde kullanılan boşluklarda tutarlılık ve süreklilik olmalıdır. Boşlukların belirlenmesinde ise, harf boyutu, satır uzun­luğu ve satır arası boşlukları gözetilerek düzenli bir yapı oluşturulmalıdır. Bunlara dikkat edildiğinde; zor anlaşılan metinler bile en üst düzeyde okunaklılık kazanırlar.

4- Harf boyutu belirlenirken, baskı yüzeyi ile göz arasında 25-35 cm. mesafe olduğu unutulmamalıdır. Metin yazıların­da normal okuma uzaklığından en iyi algılanabilen yazı büyüklükleri 9-12 punto arasındakilerdir.

5- Harf boyutu belirlenirken dikkat edilmesi gereken bir nokta da metni okuyacak kitlenin niteliğidir. Okumayı yeni öğrenen çocuklar ile gözleri iyi görmeyen yaşlılar için büyük puntolar tercih edilmelidir.

Çok kısa ve uzun satırlar okuyucuyu yorar. Kısa satırlar gözü dikey yönde harekete zorlar. Uzun satırlar ise bir alt satırın bulunmasını güçleştirir. Metin yazıları için 9-12 puntoluk bir boyut belirlendiğinde, her satıra düşecek sözcük sayısı 10-12'yi geçmemelidir. Diğer bir deyişle her satırda 60-70 tipografık karakter kullanılmalıdır. (Uzun soluklu metinler için)

6- Satır arası boşlukların az ya da çok olması okunurluğu olumsuz etkiler. Bu nedenle 9-12 puntoluk metinlerde, punto büyüklüğüne iki-beş punto ekleyerek uygun satır arası boşluk saptanabilir. Yani 10 puntoluk bir metinde satır arası boşlukları 12 ile 15 punto arasında olmalıdır.

7- Yazının et kalınlığı okunaklığı etkiler. Çok ince yazılar ze­minde kaybolurken, çok kalın yazılar algı güçlüğü yaratır.
Yazı karakterinin genişliği de okunurluğu etkiler. Daraltılmış karakterler, normal genişliktekilerden daha zor okunur.

8- Renk, okunurluğu etkileyen önemli faktörlerden biridir. Okuyucu beyaz zeminde siyah yazı okumaya alışlarıdır. Ancak güçlü kontrast renkler seçildiğinde okunurluk bozulmaz. Yine de okumayı yeni öğrenen ilköğretim çocuklarının ders
kitaplarında beyaz zemin tercih edilmelidir.

9- Paragraflar birbirinden rahatlıkla ayırt edilmelidir. Bunun iki temel yolu vardır: Birincisi paragrafı oluşturan cümle, sol bloğun biraz içinden dizilir. (Metnin uzunluğuna göre içerlek değişebilir.) İkinci yol, Paragraflar arası boşluk arttırılır.

10- Sola bloklu ve bloklu metinlerin ortalı metinlerden daha rahat okunduğu belirlenmiştir.

Metnin okununurluğu konusunda yukarıda değinilen temel ilkelerin çoğu; bilgisayar, televizyon, fllm vb. iletişim sanatla­rı için de geçerlidir.
Tasarımda tekdüzelikten kurtulmak adına, okunurluk ihmal edilmemelidir.


Kaynak: Gülsüm Gülnaz Gültekin, Grafik Tasarım Ders Notları





WORD AS İMAGE BY Jİ LEE

Popular posts from this blog

Desen nedir?

Tasarım ilkeleri